بهداشت چیست؟

 بهداشت چیست؟  

 بهداشت در اصل به معنای حفظ سلامتى و بهداشت عمومى فرد و جامعه و عبارت است از علم و هنر پیشگیرى از انواع بیمارىها و نیز طولانى نمودن عمر و بالا بردن سطح سلامتى و توانایى انسان .

 بهداشت عمومى، بوسیله تلاش هاى دسته جمعى افراد بای رسیدن به اهداف زیر صورت مى گیرد:

 1 ـ سالم سازى محیط زیست

 2 ـ کنترل و مهار بیمارى هاى واگیردار

 3 ـ رعایت بهداشت عمومى جامعه

 4 ـ ایجاد انواع خدمات پزشکى و پرستارى براى تشخیص بموقع و درمان بیمارى ها

 5‍ ـ ایـجـاد و تـوسـعـه یـک سـیـسـتـم اجـتـمـاعـى بـه صورتیکه کـه هـر شخص، از وسایل لازم براى حفظ سلامتى خود برخوردار باشد و خلاصه اینکه ، بـهـداشـت یـعنى حفظ سلامتى .

 منظور از سلامتى چیست؟

 سـلامـتـى یعنی تامین رفاه کامل جسمى و روانى و اجتماعى انسانها و نه فقط نبودن بیمارى و نقص عضو.

به این ترتیب شخص سالم به کسى اطلاق مى شود که از سلامت روحى و اجتماعى نـیـز بـرخـوردار بـاشـد زیـرا پژوهش هاى علمى نشان داده که ریشه بسیارى ازناتوانى هاى جـسـمـى ، نـابـسـامـانى هاى فکرى و عاطفى و روانى است .

وچون بسیارى از احساسات روحى ، عـاطـفـى انـسـان در اثـر زنـدگـى بـا دیگران و فرهنگ جامعه پدید مى آید، سلامت جسمى تا حدّ زیادى با سلامتى فکرى ، روانى و شرایط فرهنگى و اجتماعى که فرد در آن زندگى مى کند مـربـوط مـى شـود. بنابر این سلامتى سه بعد دارد:

1ـ جسمى . 2ـ روانى . 3ـ اجتماعى . که هر سه بعد درهم تاثیر متقابل مى گذارند.

 چرا بهداشت ضروری است؟

 1 ـ سـلامـتـى یـک نـیـاز فطرى و ضامن بقاء نسل آدمى است . از این رو اسلام با تحریم خبائث و پـلیـدى هـا و حـلال کـردن پـاکـیـزگـى و پـاکـیـزه هـا و قـاعـده حـفـظ اعـتـدال در خـوردن و نـوشـیـدن ، راه وصول به این هدف را فراهم ساخته است .

 2 ـ حفظ جان و سلامتى از واجبات است و شاید بتوان به استناد یکى از مصادیق آیه شریفه  وَلا تـُلْقـُوا بـِاَیـْدِیْکُمْ اِلَى التَّهْلُکَةِ  با دستان خویش ، خود را به هلاکت نیفکنید ، ضرورت رعایت بهداشت را به منظور پیشگیرى از هلاکت استنباط کرد.

 3 ـ ضـرورت پـیـشـگیرى قبل از درمان بر کسى پوشیده نیست . زیرا با عارض شدن بیمارى ، عـلاوه بـر رنـجـى کـه بـه انـسـان تحمیل مى شود، رفع آن مستلزم صرف هزینه مالى و سایر هـزیـنـه هـاست ، که گاه درمان نیز مؤ ثر واقع نمى شود و یا با آثار سوء جانبى همراه خواهد بـود. هـمـچـنـان کـه گـفـتـه شـده اسـت . دِرهم وقایة خیرٌ من قِنطار علاج  یعنى یک درهم صرف پـیشگیرى شود بهتر است از این که هزینه زیادى صرف درمان گردد. خلاصه اینکه پیشگیرى ، آسان تر، کم خرج تر و کم دردتر از درمان است.

بهداشت در اسلام

خداوند در آیه اى امر به وضو، غسل و تیمم  به منظور طهارت و پاکیزگى نموده و مى فرماید:

 مـَا یُرِیدُ اللّهَُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَکِنْ یُرِیدُ لِیُطَهِّرَکُمْ وَلِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ...

 خـداونـد نـمى خواهد مشکلى براى شما ایجاد کند، بلکه مى خواهد شما را پاکیزه سازد و نعمت خود را بر شما تمام کند تا نعمت هاى او را سپاس بگویید.

 از این آیه فوق مى توان این واقعیت را نتیجه گیری کرد که تمامی دستورات خداوند درباره طهارت و بهداشت و نیز اجـتـنـاب از کـثافت و نجاست ، براى حفظ و جلب منافع شخصى و اجتماعى مسلمانان است . خداوند اراده فـرموده است تا با عمل به این دستورات، هم پاکیزگى و بهداشت روحى و هم سلامت و بهداشت جسمانى براى همه مردم فراهم گردد.  پیامبر اکرم (ص ) نیز به تمامی مسلمانان دستور مى دهد و می فرماید:

 تـَنـَظَّفُوا بِکُلِّ ما اسْتَطَعْتُمْ فَاِنَّ اللّهَ تَعالى بَنىَ الاِسْلامُ عَلَى النّظافَةِ وَلَنْ یَدْخُلَالجَنَّةَ اِلاّ کُلُّ نَظیفٍ

 بـه هـر وسـیـله اى که مـى تـوانـیـد خـود را پـاکیزه نمایید زیرا خداوند اسلام را بر پایه پاکى و نظافت بنا نهاده و داخل بهشت نمى شود مگر پاکیزه گان.

 امیرمؤ منان (ع ) نیز مى فرماید: الصِّحَةُ اَفْضَل النِّعَمِ

 بهترین نعمت سلامتی است.

 نظافت و پاکیزگی، حـاصـل ایـمـان بـه خـداوند می باشد، النّظافةُ مِنَ الایمانِ.  عمر طـولانـى در گـرو رعـایـت بـهـداشـت اسـت و ایـن کـه بـاب اوّل کـتـاب هـاى فـقـهـى بـا بـحـث طـهـارت آغـاز مـى گـردد، هـمـه دلیل بر اهمیت موضوع بهداشت مى باشد.

 بهداشت فردى و بهداشت اجتماعى

 بهداشت فردی و بهداشت اجتماعی مکمل یکدیگر می باشند. زیرا انسان در اجتماع زندگى مى کند و رعایت یا عدم رعایت بهداشت هر فرد، روى سلامت سایرین اثر مى گذارد. بنابراین بـراى تامین سلامت نیروها، بهداشت باید هم به صورت فردى رعایت گردد و هم به صورت اجـتـمـاعـى

 بهداشت فردى

 براى هر فردی رعـایـت مـسـائل بـهـداشـتـى از قبیل بهداشت دهان و دندان ، دست و پا، بدن ، سر و صورت لباس و... بسیار ضرورى است .

 بهداشت دهان و دندان

 دهـان ، مـعـبـر غـذا، آب و هـوا اسـت ، لذا بـهـداشت آن بر بهداشت ریه ها و معده تاءثیر مستقیم مى گـذارد. بـسـیـارى از بیمارى هاى داخلى ، از رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان ناشى مى شود. طبق بررسى علم پزشکى ، بعضى از بیمارى هایى که به علت آلودگى لثه و دندان در معده بروز مى کند، صعب العلاج مى باشند. تمیز نگهداشتن دندان ها با مسواک زدن ، مورد تاءکید و عنایت شدید اسلام مى باشد. تا آن جا که رسول اکرم (ص ) فرمود:

 لَولا اَنْ اَشُقَّ عَلى اُمَّتى لاَمَرتُهُم بالسّواکِ مَعَ کُلِّ صَلاةٍ

 اگربراى امتم مشقّت نداشت ، مسواک کردن با هر نماز را بر ایشان واجب مى کردم

 صحبت مـهـم تـریـن وسـیـله ارتـبـاطـى بـا دیـگـران است که از دهان خارج مى شود. همچنین ، دهان مـحـل عبور و تلفظ آیات الهى و انواع دعاها است . بنابر این ضرورت دارد که همواره پاکیزه و تمیز باشد.

 نظافت دست و پا

 دسـت ها بر اثر تماس مستقیم با اشیاء گوناگون همیشه در معرض انواع آلودگى ها قرار دارنـد. لذا بـایـد دسـت هـا را بـا آب تمیز و صابون شست و ناخن هاى دست و پا را کوتاه نگاه داشت . بلند بودن ناخن ها باعث تجمّع میکرب ها در زیر ناخن ها شده و میکرب ها از طریق غذا به بدن انسان منتقل مى شود.

 نظافت سر و صورت

 اِنّ اللّهَ جـمـیـل یـحـب الجـمـال

 خـداونـد جمیل است و جمال را دوست مى دارد.

 موهاى سر و صورت آدمى دائما در معرض آلودگى قرار دارد و اگـر در اصـلاح و نـظـافـت آن هـا کـوتـاهـى شـود، تاثیر نامطلوبى در آراستگى ظاهرى و نیز زندگى اجتماعى فرد مى گذارد.

 پیامبر (ص ) فرمود: کَثْرَةُ تَسْریحِ الرّاءسِ تَذْهَبُ بِالوَباءِ وَتَجْلِبَ الرِّزقَ

 زیاد شانه کردن موى سر، بیماری وبا را از بین مى برد و روزى را جلب مى کند.

 کوتاه کردن موهاى زائد بدن

 رشـد مـوهـاى زایـد بـدن مـوجـب کـثـیـفـى پـوسـت بدن و تولید بیمارى هاى گوناگون و بوى نـامـطـبـوع بـدن مى شود. از این رو در شرع مقدس اسلام براى حفظ بدن از آلودگى دستورهاى مفیدى براى زائل کردن موهاى بدن رسیده است.

 پیامبر(ص ) فرمود: لا یَطُولَنَّ اَحَدُکُمْ شَعْرَ اِبْطِهِ فَاِنَّ الشَّیْطانَ یَتَّخِذُهُ مُخْباءَ [لِ‍] یَسْتَتِرُ بِهِ

 هـیـچ کـدام از شـمـا نـباید بگذارد موى زیر بغلش زیاد شود ؛ زیرا شیطان (میکرب ) آن مکان را لانه خود قرار مى دهد.

 امیر مؤ منان (ع ) فرمود : اَلنُّورَةُ نَشْرَةٌ وَطُهُرٌ لِلْجَسَدِ

 زایل کردن موهاى زاید بدن موجب بوى خوش و پاکیزگى بدن مى شود.

 نظافت لباس

 پـاکـیـزگـى لبـاس و پـوشـیـدن لبـاس سفید (و روشن ) مورد تاءکید اسلام است .

 فَثیابَکَ نـطـَهِّرْ

 پس لباست را پاکیزه گردان.

 پاکیزه بودن لباس نمادى از رفتار اجتماعى فرد است .پـیـامـبـر(ص ) فرمود: مَنِ اتَّخَذَ ثَوْبا فَلْیُنَظِّفَهُ

 کسى که لباس تهیه مى کند باید آن را تمیز نگهدارد.

 امیر مؤ منان علی(ع) در تاثیر لباس تمیز بر روح و روان آدمى مى فرماید:

 النَّضیفُ مِنَ الثّیابِ یُذْهِبُ الْهَمَّ وَالْحُزْنَ وَهُوَ طَهُورً لِلصَّلوةِ

 لباس پاکیزه موجب برطرف شدن غم و غصّه و آمادگی براى خواندن نماز است .

 شستشوی بدن و استحمام

 استحمام و شست و شوى بدن و رفع آلودگى ها از پوست ، موجب تمیز شدن منفذهاى پوستى واز بین رفتن ترشّحات غدّه هاى مولّد عرق مى گردد و از لحاظ روحى، روانى باعث شادابى و نشاط فرد مى شود. هر قدر فاصله استحمام کمتر باشد به همان اندازه در تندرستى مؤ ثّر خواهد بود.

 امام رضا(ع ) فرمود: اَلحَمّامُ یَوْمٌ وَیوْمٌ لا، یَکْثُرُ اللَّحْمَ وَاِدْمانُهُ فى کُلِّ یَوْمٍ یُذیبُ شَحْمَ الکُلیَتیْنَ

 یـک روز در مـیـان حـمـام رفتن ، باعث روییدن و رشد گوشت هاى بدن (چاقى) مى شود و هر روز حمام رفتن باعث آب شدن چربى کلیه ها (لاغرى ) مى شود.

 خوردن و آشامیدن

 رعـایـت بـهـداشـت در خوردن غذا و نوشیدنى ها، از سفارش هاى موکد دین اسلام مى باشد. پرهیز از غذاهاى فاسد و آب هاى آلوده ، ظروف کثیف و شکسته ، از نکاتى است که در سلامتى فرد بسیار مؤ ثر است .

 بهداشت محیط

 بـهـداشـت مـحـیـط یـعـنـى سـالم سـازى مـحـلّ زنـدگـى از مـیـکرب و آلودگى .

 نظافت خوابگاه ، محل کار، انبار آذوقه ، نمازخانه ، سنگرهاى انفرادى و اجتماعى ، پادگان ها و قرارگاه ها و... از موارد بهداشت محیط به شمار می آید و به سلامت نیروها کمک شایان مى نماید.

امیرمؤ منان (ع ) فرمود:

لا تَؤ وُا التُّرابَ خَلْفَ الْبابِ فَاِنَّهُ مَاءوَى الشَّیاطینِ

خـاک (زبـاله) را در پـشـت درب (مـنـزل ، اتاق) قرار ندهید، زیرا جایگاه شیاطین (میکرب ها) مى شود.

 نکاتى که باید در بهداشت محیط باید مدّ نظر قرار گیرند عبارتند از:

1 ـ آموزش بهداشت محیطى براى نیروها

2 ـ دفن و از بین بردن فضولات و غذاهاى فاسد

3 ـ سمپاشى و ضد عفونى کردن محیط

4 ـ کنترل بهداشت آب و غذا از آلودگى ها

5 ـ مبارزه با آلودگى هوا

6 ـ تاسیس مراکز درمانى و بهداشتى