مرز های ایران ومنطقه...

 مرزهاى آبى جنوب

موقع خلیج‌فارس و بحر عمان در جنوب مطمئن‌ترین و بهترین موقع سیاسى را براى مرزهاى جنوبى ایران فراهم ساخته است. خط ساحلى جنوب به طول ۱۸۸۰ کیلومتر شامل کرانه‌هاى شمالى خلیج عمان (از گواتر تا تنگه هرمز) و تمام کرانه‌هاى شمالى خلیج‌فارس و بخشى از اروندرود (شط‌العرب) از مصب آن تا دهانه نهرخین و مقسم‌المیاه شط مى‌باشد که در حقیقت قسمت اعظم این خط مرزى با دریا و بخش کوچکى مرز با شط مى‌باشد. گرچه دریا متعلق به همه مردم است ولى هر کشورى مى‌تواند بر آب‌هاى ساحلى خود حق حاکمیت داشته باشد. حدود آب‌هاى ساحلى در کشورها متفاوت است و هر کشورى که با دریا مجاور است براى خود حدى را تحت حاکمیت قائل است که حداقل آن از ساحل ۳ میل دریائى مى‌باشد و حدود دریائى ایران در نشریه سال ۱۳۵۸ شرکت ملى نفت ایران ۱۲ میل ذکر شده که کلیه جزایر ساحلى و جزایر دور از ساحل را دربر مى‌گیرد.

مرز دریائى معمولاً از حد خزر و یا علامت و اثرى‌‌ که آب ساحلى در پائین‌ترین حد خود به‌جاى مى‌گذارد محاسبه مى‌شود. براى تعیین مرز دریائى معمولاً به دو طریق عمل مى‌شود، یکى آنکه اگر ساحل مستقیم و فاقد بریدگى‌هاى زیاد باشد خطى فرضى به موازات خط مبداء (حد جزر یا حد آب ساحل در کمترین سطح) به عرض قلمرو دریائى (این قلمرو دریائى متفاوت است) ترسیم مى‌شود و این خط فرضى جدید مرز دریائى کشور محسوب مى‌گردد. منطقه محدود بین خط مبداء و خط فرضى جدید قلمرو دریائى کشور مى‌باشد. ولى اگر بریدگى‌هاى ساحلى زیاد باشد در چنین صورت تعیین خط مرز دریائى در امتداد سواحلى که داراى صخره‌هاى بزرگ و جزایر متعدد کوچک است کار چندان آسانى نیست. چه این عوارض در موقع جزر نمایان مى‌باشند و در موقع مد در زیر آب قرار مى‌گیرند. مع‌الوصف نقاطى بر روى خط مبداء انتخاب نموده و این نقاط به‌وسیله خط کمانى به‌هم متصل مى‌شود. خط فرضى که به موازات این خط کمانى دور از ساحل (به عرض قلمرو دریائی) کشیده مى‌شود مرز دریائى خواهد بود منطقه بین خط کمانى و این خط فرضى قلمرو دریائى کشور مى‌باشد. جالب آنکه هرگاه جزایر مسکونى باشند ولو بسیار کوچک پذیرفته شده که مى‌توانند براى خود قلمرو دریائى مخصوص داشته باشند.

 مرزهاى شمالى

(مرز با شوروی) - ایران از سوى شمال با کشور اتحاد جماهیر شوروى هم‌مرز است و خط مرزى ایران و شوروى که قسمتى از آن را مزر آبى دریاى خزر و مرزهاى رودخانه‌اى جمعاً به طول حدود ۲۳۷۰ کیلومتر تشکیل مى‌دهد ابتداء به موجب عهدنامه گلستان (۱۲۲۸ ه.ق) مطابق با (۱۸۱۳ م) سپس به‌موجب عهدنامه ترکمنچاى (۱۲۴۳ ه.ق) مطابق با (۱۸۲۸ م) کاهش عمده‌اى یافته است و پس از جدائى قریب ۱۶۰ هزار کیلومترمربع از خاک ایران به‌موجب این معاهدات حدود و مرزهاى ایران در سه منطقه تعیین گردید.

 منطقه شمال غربى

در این منطقه از آذربایجان خط مرزى ایران و شوروى پس از جدائى بخش‌هاى خانات، بادکوبه، شیروان، شماخی، گنجه، شکی، طالش به‌موجب عهدنامه گلستان و با در نظر گرفتن حل اختلاف مرزى که در سال ۱۳۳۶ به‌عمل آمده از قره‌سوى سفلى در دامنه آرارات تا مصب رود آستارا ممتد است که رود ارس در قسمتى از مسیر خود بخشى از این مرز را تشکیل مى‌دهد.

 حوضه دریاى خزر

از مصب رود آستارا تا دهانه رود اترک در خلیج حسین‌قلى مرز دریائى ایران با شوروى را تشکیل مى‌دهد و قسمت ایرانى دریاى خزر از عهدنامه ترکمنچاى منطقه‌اى در جنوب خطى از دهانه رود آستارا در باختر تا خلیج‌ حسین‌قلى در خاور مى‌باشد.

 منطقه شمال شرقى ایران

خط مرزى در شرق دریاى خزر و شمال خراسان در بسیارى از ادوار رود جیحون بوده است اما پس از معاهده ترکمنچاى و تسلط دولت تزارى به شهرهاى سمرقند، بخارا، خیوه، خوقند، تاشکند، مرو، عشق‌آباد و بخشى از سرخس مرزهاى ایران به حداقل کنونى خود افول یافت و به‌موجب قرارداد سال ۱۸۸۱ م (۱۲۹۹ ه.ق) مرز ایران با شوروى در شمال شرقى کشور از خلیج حسین‌قلى در کنار دریاى خزر تا دهانه ذوالفقار (نقطه سرحدى مشترک ایران و شوروى و افغانستان) ممتد مى‌باشد که رودخانه اترک بین خلیج حسین‌قلى تا چات قسمتى از این مرز را تشکیل مى‌دهد.

 مرزهاى شرقى

 افغانستان

ایران با افغانستان در طول خطى از دهانه ذوالفقار (نقطهٔ مرزى مشترک بین ایران و افغانستان و روسیه) در شمال تا کوه ملک‌سیاه در جنوب (نقطهٔ مرزى با پاکستان) حد مشترک دارد. این خط مرزى که حدود ۸۵۰ کیلومتر طول آن است قسمت شمالى آن توسط ژنرال انگلیسى به‌نام ماکلین Mackline و انتهاى جنوبى آن (اطراف سیستان) توسط کلنل ماکماهون Mac Mahon انگلیسى و باقى در سال ۱۳۱۴ شمسى با موافقت دولتین ایران و افغانستان به حکمیت دولت ترکیه توسط سپهبد فخرالدین آلتاى مرزبندى و تعیین حدود گردید.

 پاکستان

مرز ایران و پاکستان زمانى‌که پاکستان ضمیمه هند و از متصرفات انگلستان محسوب مى‌شد توسط مأموران انگلیسى تحدید حدود گردید و به‌موجب پروتکل‌هاى ۱۲۸۸ ه.ق (۱۸۷۱ م) و ۱۳۱۲ ه.ق (۱۸۹۵ م) با ابهاماتى چند این مرز از رودخانه ماشکید در کنار دریاى عمان در جنوب تا کوه ملک‌سیاه (نقطه مرزى ایران و افغانستان و بلوچستان) در شمال تعیین شد.

برطبق رقم مندرج در سالنامه آمارى کشور نقل از اداره جغرافیائى آرتش طول خط مرزى ایران و پاکستان حدود ۸۳۰ کیلومتر مى‌باشد.

باید افزود که بلوچستان در این منطقه در طول ادوار تاریخى کلاً جزءِ خاک ایران بوده است ولى با دسیسه‌هاى مختلف انگلستان منجمله بهانهٔ حفظ سرحدات هندوستان قسمتى از آن را از ایران منتزع و ضمیمه متصرفات خود به‌نام بلوچستان انگلیس کرد.

 مرزهاى غربى (با ترکیه و عراق)

ایران از سوى غرب تا قبل از جنگ جهانى اول با دولت عثمانى هم‌مرز بود و مرزهاى کنونى ایران در غرب تا حدودى منطبق با مرزهاى قدیمى ایران و عثمانى است که به‌موجب عهدنامه ارزروم در سال ۱۲۳۸ ه.ق (۱۸۴۳ م) بین ایران و عثمانى تعیین گردید. پس از شکست و تجزیه دولت عثمانى بعد از جنگ جهانى اول و تشکیل دو دولت ترکیه و عراق ایران با دو کشور مذکور هم‌مرز گردید ولى پیوسته بر سر مرزهاى غربى ایران چه در گذشته و چه در حال اختلاف و کشمکش‌هائى بین ایران و عثمانى و همچنین با دولت‌هاى جدیدالتأسیس وجود داشته است، منجمله اختلاف بر سر مسئله اروندرود (شط‌العرب) مرز مشترک بین ایران و عراق را باید ذکر کرد که به‌موجب قرارداد فى‌مابین در سال ۱۳۱۶ شمسى مقرر شده بود هر دو کشور ایران و عراق متساویاً حق کشتیرانى را در اروندرود خواهند داشت و عواید حاصله از حق عبور کشتى‌ها که توسط دولت عراق اخذ مى‌شود به مصرف نگهدارى و بهبود امور شط برسد.

چون دولت عراق خود را پاى‌بند به این قرارداد نمى‌بیند همواره بر سر آن اختلاف و کشمکش‌هائى وجود دارد.

در مورد مرز ایران با ترکیه چنین اختلافاتى وجود داشته است ولى سرانجام پس از مذاکرات طولانى در سال ۱۳۱۰ شمسى منجر به عقد قرارداد بین ایران و ترکیه گردید.

 مرز با ترکیه

با تشکیل دولت جدید ترکیه پس از جنگ جهانى اول ایران در غرب با آن کشور همسایه و هم‌مرز گردید. جهت تعیین قطعى خط مرزى در سال ۱۳۱۰ شمسى (۱۹۳۲ میلادی) قراردادى بین ایران و ترکیه توسط وزراءِ خارجه وقت دو کشور به امضاء رسید.

برطبق این قرارداد مرز ایران و ترکیه را خطى که از ملتقاى رودهاى ارس و قره‌سو در منتهى‌الیه شمال غربى ایران شروع و تا کوه دالامپر (نقطه سرحدى ترکیه و عراق) در جنوب ممتد مى‌باشد تشکیل مى‌دهد و طول مرزى ایران و ترکیه به نقل از سالنامه آمارى کشور سال ۱۳۵۶ (مأخذ اداره جغرافیائى آرتش) حدود ۴۷۰ کیلومتر مى‌باشد.

 مرز با عراق

عراق از جمله کشورهائى است که بعد از جنگ اول جهانى در غرب ایران استقلال یافت و با ایران مرز مشترک پیدا کرد و خط مرزى ایران و عراق در واقع همان مرز قدیمى ایران و عثمانى است که در جنوب از مقسم‌المیاه اروندرود (شط‌العرب) شروع مى‌گردد سپس به‌سوى شمال از بیابان عبور کرده از داخل هورالعظیم مى‌گذرد، پس از پشت‌سر گذاشتن عارضه‌هاى متعدد جغرافیائى به جنوب دهلران مى‌رسد در این ناحیه تا قصر شیرین (مقابل خانقین) خط مرزى ایران و عراق از پاى آخرین ارتفاعات ایلام مى‌گذرد پس از قصر شیرین از بخش کم‌ارتفاعى (۵۰۰ الى ۱۰۰۰ متر) گذشته به کوه دالامپر نقطه مرزى ایران و عراق و ترکیه مى‌رسد طول این مرز حدود ۱۲۸۰ کیلومتر مى‌باشد.